Τι είναι γενοκτονία;

Η αυθεντική ερμηνεία του τι ακριβώς συνιστά το έγκλημα της γενοκτονίας περιλαμβάνεται στην αποκλειστική απαρίθμηση των περιπτώσεων του άρθρου ΙΙ της Συμβάσεως του 1948 για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, όπου ορίζονται τα ακόλουθα:

«Εις την παρούσαν Σύμβασιν ως γενοκτονία νοείται οιαδήποτε εκ των κατωτέρω πράξεων, ενεργουμένη με την πρόθεσιν ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδος, εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής, ως τοιαύτης :

α) Φόνος των μελών της ομάδος.

β) Σοβαρά βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητος των μελών της ομάδος.

γ) Εκ προθέσεως υποβολή της ομάδος εις συνθήκας διαβιώσεως δυναμένας να επιφέρωσιν την πλήρη ή την μερικήν σωματικήν καταστροφήν αυτής.

δ) Μέτρα αποβλέποντα εις την παρεμπόδισιν των γεννήσεως εις τους κόλπους ωρισμένης ομάδος.

ε) Αναγκαστική μεταφορά παίδων μιας ομάδος εις ετέραν ομάδα».

 

Επίσης στο άρθρο 3 της Σύμβασης ορίζονται ως τιμωρητέες όλες οι πράξεις συμμετοχής στο έγκλημα, ειδικότερα:

« Θα τιμωρούνται αι ακόλουθοι πράξεις:

α) Η γενοκτονία.

β) Η συνεννόησις προς διενέργειαν γενοκτονίας.

γ) Η άμεσος και δημοσία προτροπή προς διενέργειαν γενοκτονίας.

δ) Η απόπειρα γενοκτονίας.

ε) Η συνεργία εις την γενοκτονίαν».

 

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

Το έγκλημα της γενοκτονίας αποτελεί ειδική περίπτωση εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας. Ο όρος «γενοκτονία» επινοήθηκε από τον πολωνoεβραϊκής καταγωγής νομικό Raphael Lemkin. Ενδεχομένως κάποιοι, επηρεαζόμενοι από την καταγωγή του, να θεωρήσουν ότι το έναυσμα που τον οδήγησε σε αυτή τη «σύλληψη» ήταν τα δεινά των Εβραίων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν είναι ακριβές και το διαπιστώνουμε ανατρέχοντας στα χειρόγραφά του… «Συνέβη πρώτα στους Αρμένιους» επαναλαμβάνει ο ίδιος1 και βέβαια στο ίδιο πλαίσιο ο  Lemkin εντάσσει και τους Έλληνες της Ανατολής, κάνοντας ποικίλες αναφορές σε αυτούς 2.

 Στην πραγματικότητα, το έναυσμα για την μελέτη και την συστηματική ενασχόληση με το ζήτημα της γενοκτονίας δόθηκε πολύ πριν το Ολοκαύτωμα. Αφορμή στάθηκε η δίκη του Soghomon Tehlirian για την δολοφονία του Talaat Pasha, την οποία ο νεαρός φοιτητής Lemkin παρακολούθησε και προβληματίστηκε σε βάθος. Γνωστή είναι δε και η ερώτηση που απηύθυνε, τότε, προς τον καθηγητή του: «Γιατί το να σκοτώσεις ένα εκατομμύριο ανθρώπων θεωρείται υποδεέστερο έγκλημα από την μεμονωμένη ανθρωποκτονία;».

Ο νεαρός φοιτητής της Νομικής Raphael Lemkin, θορυβήθηκε σε τέτοιο βαθμό από τη Γενοκτονία Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων, που, συνειδητοποιώντας το νομικό κενό που υφίστατο, όσον αφορά την ποινική τιμώρηση όσων διαπράττουν εγκλήματα στρεφόμενα, όχι προς εξατομικευμένες υπάρξεις αλλά προς ευρύτατες πληθυσμιακές ομάδες, αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του, προκειμένου να συνθέσει μια ειδική ορολογία και ένα νομικό κείμενο που να αποτρέπει και να τιμωρεί την τέλεση τέτοιων πράξεων.

Στο έργο του «Axis Rule in Occupied Europe, (1944)» ο Lemkin  ορίζει το έγκλημα της γενοκτονίας συνθέτοντας αυτόν τον νομικό νεολογισμό, δημιούργησε δηλαδή αυτή τη λέξη, της οποίας πρώτο συνθετικό είναι το γένος (< ελλ.) και το δεύτερο συνθετικό προέρχεται από το λατινικό ρήμα cide που σημαίνει σκοτώνω (<αντιδ. ελλ. κτείνω). Ο όρος στοχεύει στην καλύτερη νοηματική απόδοση του σημαινόμενου, επιδιώκει δηλαδή να χαρακτηρίσει τις πράξεις που αποσκοπούν στην εξόντωση εθνικών, φυλετικών ή άλλων ομάδων με σκοπό τον αφανισμό τους.

Η ιδέα του Lemkin αναφορικά με τη γενοκτονία ως αδίκημα κατά του διεθνούς δικαίου έγινε ευρέως αποδεκτή από τη διεθνή κοινότητα και απετέλεσε μία από τις νομικές βάσεις των δικών της Νυρεμβέργης. Ωστόσο, η γενοκτονία δεν προβλέφθηκε ρητά ως έγκλημα στο Χάρτη της Νυρεμβέργης του 1945, αλλά θεωρήθηκε ότι συμπεριλαμβάνεται στις πράξεις που στοιχειοθετούν εγκλήματα πολέμου ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Η νομική αυτονόμηση της γενοκτονίας, ως ιδιαίτερης κατηγορίας διεθνούς εγκλήματος, κατοχυρώθηκε λίγα χρόνια αργότερα και πάλι λόγω των συστηματικών προσπαθειών του Lemkin, ο οποίος παρουσίασε σε αρκετές χώρες ένα σχέδιο ψηφίσματος για τη Γενοκτονία, σε μια προσπάθεια να πείσει την διεθνή κοινότητα για τη δημιουργία ενός συγκεκριμένου νομικού πλαισίου. Όπερ και εγένετο! Υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών, το ψήφισμα κατατέθηκε προς εξέταση στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και η «Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας» υπερψηφίσθηκε στις 9 Δεκέμβρη 1948.

Πλέον, η Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας τυγχάνει ευρείας αποδοχής.  Επιπλέον,  το ότι το έγκλημα της γενοκτονίας αποτελεί έγκλημα διεθνούς δικαίου, είτε αυτό διαπράττεται σε καιρό ειρήνης είτε σε καιρό πολέμου έχει αναχθεί σε διεθνή εθιμικό κανόνα, δηλαδή κανόνα δεσμευτικό για όλα τα κράτη, ακόμα και αν δεν έχουν προσχωρήσει στην Σύμβαση του 1948. Η διαπίστωση της διεθνούς εθιμικής ισχύος της Σύμβασης, ενισχύεται από το γεγονός ότι ο ορισμός της γενοκτονίας επαναλαμβάνεται αυτούσιος στα καταστατικά των διεθνών ποινικών δικαστηρίων (ad hoc Διεθνή Δικαστήρια για την Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα), η νομολογία των οποίων έχει χαρακτηρίσει την γενοκτονία ως το «έγκλημα των εγκλημάτων».

1. Στο αρχειακό φίλμ-συνέντευξη ο R.Lemkin μιλάει για την Αρμενική Γενοκτονία: http://bit.ly/1KT9L9v

2. i) The Genocide of the Ottoman Greeks, (Caratzas/Melissa Books, 2011, σελ.298-305).
ii) American Scholar, (Volume 15, no. 2, April 1946, p. 227-230). ly/1oFMbWv